Nieuws
Ammoniumnitraat: geen onschuldige stof
De explosie in Beiroet werd veroorzaakt door een voorraad ammoniumnitraat. Wat is deze stof en wat zijn de veiligheidsvoorschriften?
De explosie in Beiroet werd veroorzaakt door een voorraad ammoniumnitraat. Wat is deze stof en wat zijn de veiligheidsvoorschriften?
Ammoniumnitraat (NH₄NO₃) is een veel geproduceerde chemische stof met verschillende toepassingen. Het wordt gevormd door salpeterzuur en ammoniak met elkaar te laten reageren. In eerste instantie werd ammoniumnitraat gebruikt als explosief, onder meer in de mijnbouw, en sinds 1900 ook als onderdeel van kunstmest voor de landbouw. In die laatste toepassing is het bijzonder populair, omdat het een goede bron is van stikstof (wat planten doet groeien) die goedkoop kan geproduceerd worden.
Ammoniumnitraat is vrij stabiel. Dat de stof uit zichzelf ontvlamt en explodeert, is uiterst zeldzaam. Wellicht is er dus een externe oorzaak geweest die tot de enorme ontploffing heeft geleid in Beiroet, zoals een eerdere brand of explosie in het gebouw. Ook vermenging met een andere chemische stof kan zo'n aanleiding zijn. Maar voorlopig blijft het onduidelijk wat er precies gebeurd is. Er bestaan richtlijnen hoe om te gaan met off-specificatie ammoniumnitraat (zie verder in de gidsen).
De samenstelling is cruciaal voor de energie-inhoud (en de brand- en explosiekenmerken) van de stof. Er is vloeibare ammoniumnitraat op hoge temperatuur en er is ammoniumnitraat in vaste vorm met lagere ammoniumnitraat percentages en andere toevoegstoffen. Tot deze laatste categorie behoren ook de meststoffen.
Een goede inschatting naar het gevaar toe vormt de UN-indeling die voor het transport wordt gebruikt. Men heeft in dalende volgorde van explosie- en brandgevaar UN0222 (klasse 1.1D), UN1942 (klasse 5.1), UN2067 (klasse 5.1), UN2071 (klasse 9) en men heeft zelfs mengsels die bij de niet gevaarlijke stoffen zijn ingedeeld.
? Check deze guidance for un transport classification of ammonium nitrate based substances van Fertilisers Europe
Heel hoge temperaturen veroorzaken een snelle ontbinding van het ammoniumnitraat in explosieve gassen. Het risico vergroot als er brandbare stoffen in de omgeving zijn, zoals magnesium of olie. In de mijnbouw wordt bijvoorbeeld een mengsel van ammoniumnitraat en benzine gebruikt als explosief. Maar experts wijzen er wel op dat er veel zaken moeten misgaan om tot een dergelijke ramp te komen.
Daarom is het dus heel belangrijk dat ammoniumnitraat op een veilige manier wordt opgeslagen. Daarvoor bestaan ook strenge richtlijnen. Maar daar lijkt het dus misgelopen in Beiroet. De grote hoeveelheden ammoniumnitraat lagen al ruim 6 jaar in een loods, wellicht in onveilige omstandigheden. De voorraad was in beslag genomen, maar werd nooit vernietigd, zoals oorspronkelijk voorzien was.
Ook bij ons, in de Antwerpse petrochemie, wordt ammoniumnitraat verwerkt. Dat bevestigt Gert Verreth, de woordvoerder van chemiefederatie Essenscia. Hij benadrukt dat het gaat om ammoniumnitraat in lage concentraties voor de productie van kunstmest. De hoge concentraties die gebruikt worden om explosieven te maken, zijn bij ons niet te vinden. "En op basis van de nu beschikbare informatie zou het om dat soort product gaan dat de explosie heeft veroorzaakt in Beiroet", zegt Verreth.
"Het product dat in ons land verwerkt wordt, is eigenlijk zeer veilig als dat volgens de juiste voorschriften wordt verwerkt en behandeld", klinkt het. "De situatie is niet te vergelijken met die in Beiroet. Zo is het ondenkbaar dat het jarenlang zou opgeslagen blijven. De doorlooptijd bij ons is enkele weken en om de drie maanden is er een grondige veiligheidscontrole. Er is geen reden tot ongerustheid."
De explosie in Beiroet op 4 augustus 2020 is niet het eerste voorval.
? Bekijk het overzicht van gelijkaardige incidenten gedurende de voorbije 100 jaar.
In ons land was er een grote explosie in een chemisch bedrijf in Tessenderlo in april 1942, bij de voorloper van wat nu Tessenderlo Chemie is. De oorzaak van de ramp was een poging van arbeiders om aaneengekoekte brokken ammoniumnitraat met dynamiet los te maken. 189 mensen kwamen om het leven en de ravage was enorm.
Recenter, in 2001, kwamen in Toulouse, in Frankrijk, 31 mensen om het leven bij een bedrijfsongeval in een fabriek van kunstmest. Daar lag de oorzaak bij een menselijke fout: een chloorproduct werd per ongeluk opgeslagen in een depot met ammoniumnitraat, wat leidde tot een gevaarlijke chemische reactie.
Op 17 april 2013, kwamen in Texas, Verenigde Staten, 15 mensen om het leven bij de explosie van 30 ton ammoniumnitraat. Belangrijke incidenten worden in de Verenigde Staten onderzocht door de Chemical Safety Board (CSB). Het onderzoeksrapport werd op 28 januari 2016 gepresenteerd.
De laatste grote ramp met ammoniumnitraat gebeurde in augustus 2015, in de haven van de Chinese stad Tianjin. Een eerdere explosie leidde tot een ontploffing van 800 ton ammoniumnitraat. 179 mensen kwamen om het leven.
Als preventieadviseur weten we dat een nulrisico wat dit betreft niet bestaat, maar mits de nodige maatregelen kunnen deze producten veilig opgeslagen worden en kan het risico op ongevallen sterk beperkt worden. Naast de vele nuttige toepassingen kunnen stoffen zoals deze ook misbruikt worden zoals voor terroristische doeleinden, drugs of andere (zie ook dit eerder bericht over zuurgooiers).
Sectorfederaties en de afdeling van het toezicht op de chemische risico’s van FOD WASO hebben verschillende relevante gidsen gemaakt voor veilig gebruik van en veilige omgang met dergelijke stoffen:
Veiligheidsnieuws is hét vakblad voor preventieadviseurs. Het bevat artikels, praktijkcases, nieuwe trends, onderzoeken … Het verschijnt 4 maal per jaar (72 pagina's) in maart, juni, september en december met een oplage van meer dan 8.000 exemplaren (6.500 print en 1.500 digitaal).
